ཡོང་ཁུངས།：མཚོ་སྔོན་སྲིད་གཞུང་དྲ་བ། རྩོམ་སྒྲིག་པ།：གཡང་སྐྱིད། མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་ནི་ཀྲུང་གོའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཚོ་བོད་མཐོ་གཞོངས་སུ་ཆགས་ཡོད་ལ། རྨ་ཆུ་དང་འབྲི་ཆུ། རྫ་ཆུ་གསུམ་གྱི་འབྱུང་ཁུངས་ཏེ་ཀྲུང་གོའི་ཆུ་མཛོད་ཆེན་པོ་ཞེས་སུ་གྲགས། མངའ་ཁོངས་སུ་རྒྱལ་ཡོངས་ན་ཆེས་ཆེ་བའི་ཚྭ་མཚོ་སྟེ་མཚོ་སྔོན་པོ་ཡོད་ལ། མཚོ་སྔོན་ཞེས་པའི་མིང་དེ་ཡང་འདི་ལས་ཐོགས། ཞིང་ཆེན་ཡོངས་ཀྱི་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ༧༢.༢༣ཡོད། ཤར་བྱང་མཚམས་ལ་སྤྱི་ལེ༡༢༠༠ཡོད། ལྷོ་བྱང་མཚམས་ལ་སྤྱི་ལེ༨༠༠ཡོད། མངའ་ཁོངས་སུ་ཁུལ༦དང་ས་ཁུལ༡དང་གྲོང་ཁྱེར༡བཅས་ཡོད། རྫོང་རིམ་པའི་སྲིད་འཛིན་ལས་ཁུངས༤༦ཡོད། ༢༠༠༨ལོར་བསྡོམས་པས་མི་གྲངས་ཁྲི་ཚོ༥༥༤.༣ཡོད། མཚོ་སྔོན་ནི་མི་རིགས་མང་པོའི་ས་ཆ་ཞིག་ཡིན་ལ། དེའི་ནང་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་གཙོ་བོ་ནི་
མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་སློབ་གསོ་ཐིན། བཅིངས་གྲོལ་གྱི་རྗེས་དང་། ལྷག་པར་དུ་བསྒྱུར་བཅོས་སྒོ་འབྱེད་ཀྱི་རྗེས་སུ་མཚོ་སྔོན་གྱི་སློབ་གསོ་ལ་འཕེལ་རྒྱས་བླ་ན་མེད་པ་བྱུང་ཞིང་། སྐད་གཉིས་སློབ་གསོའི་མ་ལག་མཚམས་མ་ཆད་པར་ཕུན་སུམ་ཇེ་ཚོགས་དང་། གཟེངས་སུ་ཐོན་པའི་གྲུབ་འབྲས་བྱུང་བས། རྒྱལ་སྤྱིའི་ལྟ་སྣང་ལའང་བར་མེད་དུ་རྒྱ་ཆེར་འཕེལ་བཞིན་པའི་སྣང་བ་ཞིག་སྤྲད་འོང་བ་དེའོ།། བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་གི་ས་ཁུལ་རེ་འགས་གཟབ་ནན་བརྟན་བརླིང་དང་། ཚན་རིག་མཐུན་སྤྱོད། སྒམ་བརླིང་ནན་ཞིབ་བྱས་ཏེ་རྨང་གཞིའི་སློབ་གསོ་སྐད་གཉིས་སློབ་གསོའི་དུས་རིམ་དུ་བསླེབ་པར་སྐུལ་འདེད་བགྱིས་པས། སློབ་གསོའང་སྤང་ལ་མེ་སྟག་འཐོར་བ་བཞིན་རྒྱ་ཁབ་ཏུ་འཕེལ་ཏེ་ན་གཞོན་ཡིག་རྨོངས་ལས་ཐར་ཚད་ཀྱང་བརྒྱ་ཆའི་གོ་དྲུག་ལ་བསླེབས་པའོ།།
ཉེ་ཆར་མགོ་ལོག་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་སློབ་གསོ་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་རྫོང་སློབ་གསོ་ལས་ཁུངས་སོ་སོར་རྒྱ་ཡིག་གི་ཐོག་གཞུང་འབྲེལ་ཡིག་ཆ་ཨང་ ༢༠༡ འཁོད་པའི་བརྡ་ཐོ་ཞིག་བཀྲམ་པ་དེའི་ནང་། ༢༠༡༩་ལོའི་སྟོན་ཁའི་སློབ་དུས་གསར་པ་འགོ་བཙུགས་པ་ནས་བཟུང་མགོ་ལོག་ཁུལ་གྱི་ཁོངས་གཏོགས་རྫོང་དང་ཡུལ་ཚོའི་སོ་སོའི་སློབ་ཆུང་ལོ་རིམ་དང་པོའི་ནང་སློབ་གསོའི་ཐབས་ལམ་རིགས་གཉིས་པ་ཞེས་པ་ལག་བསྟར་བྱ་དགོས་པ་དང་། དེའང་སློབ་གསོའི་ཐབས་ལམ་རིགས་གཉིས་པ་ཞེས་པ་ནི་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་གི་སློབ་ཚན་གཅིག་པུ་མ་གཏོགས་སློབ་ཚན་གཞན་ཚང་མ་རྒྱ་ཡིག་ནང་སློབ་ཁྲིད་བྱ་རྒྱུའི་སློབ་གསོའི་ཐབས་ལམ་དེར་གོ་དགོས་ཞེས་བཀོད་འདུག ད་ལྟ་བར་དུ་མགོ་ལོག་ཁུལ་གཙོས་པའི་རྫོིང་ཁག་སོ་སོའི་ནང་གི་སློབ་ཆུང་ཁག་གི་ནང་རྒྱའི་སྐད་ཡིག་གི་སློབ་ཚན་གཅིག་མ་གཏོགས་གཞན་རྩིས་རིག་དང་དབྱིབས་རྩིས། དངོས་ལུགས་དང་ལོ་རྒྱུས་སོགས་བསླབ་གཞི་གཞན་རྣམས་བོད་སྐད་ཡིག་ནང་སློབ་འཁྲིད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ཅིང་། མགོ་ལོག་སྲིད་གཞུང་གི་སློབ་གསོ་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་་ད་ཆ་སློབ་ཚན་ཡོངས་རྫོགས་རྒྱ་ཡིག་ནང་སློབ་ཁྲིད་བྱ་རྒྱུ་འདི་ནི་ཁྲིམས་ལུགས་ཀྱི་ངོས་ཐད་ནས་བཤད་ན་ནོར་འཁྲུལ་ཧ་ཅང་གི་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན།
（༡༩༩༣་ལོའི་ཟླ༤བའི་ཚེས༢༤ཉིན་མགོ་ལོག་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་མི་དམངས་འཐུས་མི་ཚོགས་ཆེན་སྐབས་དགུ་བའི་གྲོས་ཚོགས་ཐེངས་བཞི་བའི་ཐོག་གྲོས་འཆམ་བྱུང་བ་དང་།༡༩༩༣ལོའི་ཟླ༧པའི་ཚེས༡༧ཉིན་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་མི་དམངས་འཐུས་མི་ཚོགས་ཆེན་སྐབས་བརྒྱད་པའི་རྒྱུན་ལས་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་གྲོས་ཚོགས་ཐེངས་བཞི་བའི་སྟོང་ཆོག་མཆན་བཀོད་ཅིང་། ༢༠༠༩ལོའི་ཟླ་བའི་ཚེས་༢༣ཉིན་མགོ་ལོག་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་མི་དམངས་འཐུས་མིའི་ཚོགས་ཆེན་སྐབས་བཅུ་གཉིས་པའི་གྲོས་ཚོགས་ཐེངས་ལྔ་བའི་སྟེང་བཟོ་བཅོས་བྱས་ནས་གྲོས་འཆམ་བྱུང་བ་དང་། ༢༠༠༩ལོའི་ཟླ༧པའི་ཚེས༣༡་ཉིན་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་མི་དམངས་འཐུས་མིའི་ཚོགས་ཆེན་སྐབས་བཅུ་གཅིག་པའི་རྒྱུན་ལས་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་གྲོས་ཚོགས་ཐེངས་བཅུ་བའི་སྟེང་ཆོག་མཆན་བཀོད་པ།） ལེའུ་དང་པོ། སྤྱིའི་རྩ་འཛིན། དོན་ཚན་དང་པོ།རང་སྐྱོང་ཁུལ་གྱི་བོད་ཀྱི་སྐད་ཆ་དང་ཡི་གེ（གཤམ་ནས་ཚིག་བསྡུས་ཏེ་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ཟེར་རྒྱུ）བཀོད་སྤྱོད་དང་གོང་དུ་སྤེལ་པར་འགན་སྲུང་དང་ཡར་སྐུལ་བྱེད་ཆེད། «ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྩ་ཁྲིམས»དང་། «ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་རིགས་ས་ཁོངས་རང་སྐྱོང་བཅའ་ཁྲིམས» «མགོ་ལོག་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་གྱི་རང་སྐྱོང་སྲོལ་ཡིག»བཅའ་ཀྱི་འབྲེལ་ཡོད་གཏན་ཕབ་གཞིར་བཟུང་ཞིང་།རང་སྐྱོང་ཁུལ་གྱི་དོན་དངོས་དང་སྦྲེལ་ནས་སྲོལ་ཡིག་འདི་གཏན་ལ་ཕབ་པ་ཡིན།
ཆེས་མཐོ་ཁྲིམས་ཁང་དང་ཞིབ་དཔྱོད་ཁང་གིས་ཁྲིམས་འགལ་གྱིས་གཏེར་བསྔོགས་པ་དང་། གཏོར་བརླག་རང་བཞིན་གྱིས་གཏེར་བསྔོགས་པའི་ཉེས་དོན་གྱོད་གཞི་ཐག་གཅོད་བྱེད་པར་ཁྲིམས་ལུགས་ལུང་འདྲེན་ཐད་ཀྱི་གནད་དོན་རེ་འགའི་གསེད་བཀྲོལ། (ཁྲིམས་གླེང་གིས་བསྒྱུར།) ༢༠༡༦་ལོའི་ཟླ་༩་པའི་ཚེས་༢༦་ཉིན་གྱིཆེས་མཐོ་མི་དམངས་ཁྲིམས་ཁང་གི་ཁྲིམས་བཤེར་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་ཐེངས་༡༦༩༤་ཡི་ཚོགས་འདུ་དང་། ༢༠༡༦་ལོའི་ཟླ་༡༡་པའི་ཚེས་༤་ཉིན་གྱི་ཆེས་མཐོ་མི་དམངས་ཞིབ་དཔྱོད་ཁང་གི་སྐབས་བཅུ་གཉིས་པའི་ཞིབ་དཔྱོད་ཨུ་ཡོན་ཚོགས་འདུའི་ཐེངས་༥༧་པའི་ཚོགས་འདུའི་སྟེང་གྲོས་ཆོད་བྱུང་ཞིང་། ༢༠༡༦་ལོའི་ཟླ་༡་པའི་ཚེས་༡་ཉིན་ནས་བཟུང་ལག་བསྟར་བྱེད་པ། ཁྲིམས་ལུགས་ཀྱི་བཅས་པ་ལྟར་ཁྲིམས་འགལ་གྱིས་གཏེར་བསྔོགས་པ་དང་གཏོར་བརླག་རང་བཞིན་གྱིས་གཏེར་བསྔོགས་པའི་ཉེས་བྱས་ལ་ཁྲིམས་ལྟར་ཆད་པ་གཅོད་ཆེད། ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཉེས་ཁྲིམས་དང་ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཉེས་དོན་གཏུག་བཤེར་གྱི་ཁྲིམས་ཀྱི་འབྲེལ་ཡོད་གཏན་འཁེལ་ལ་གཞིར་བཟུང་སྟེ། འདིའི་ཐད་ཀྱི་ཉེས་དོན་གྱོད་རྩ་ཐག་གཅོད་བྱེད་སྐབས་ཁྲིམས་ལུགས་ལུང་འདྲེན་ཐད་ཀྱི་གནད་དོན་རེ་འགར་གསེལ་བཀྲོལ་བྱས་པ་གཤམ་གསལ་ལྟར།
དབྱར་རྩྭ་དགུན་འབུ་ནི་བོད་མི་མང་པོ་ཞིག་གི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་བརྟེན་ས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་པས། ང་ཚོས་དབྱར་རྩྭ་དགུན་འབུ་དང་འབྲེལ་བའི་གཤམ་གྱི་གནད་དོན་ལྔ་བོ་འདི་ ངེས་པར་དུ་ཤེས་དགོས་པ་ཞིག་རེད། གནད་དོན་དང་པོ་ནི། སོ་སོའི་རྩྭ་སའི་སྟེང་དབྱར་རྩྭ་དགུན་འབུའི་ཐོན་ཁུངས་ཡོད་མཁན་གྱི་འབྲོག་པ་དག་གིས་རྩྭ་སའི་བདག་དབང་གཏན་ནས་གཞན་ལ་ཤོར་དུ་འཇུག་མི་ཉན་པར་ རང་གི་རྩྭ་སའི་བདག་དབང་ལ་རང་གིས་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་རྒྱུ་ནི་ཧ་ཅང་གལ་ཆེ།
﹙1986ལོའི་ཟླ4པའི་ཚེས12ཉིན་རྒྱལ་ཡོངས་མི་དམངས་འཐུས་མི་ཚོགས་ཆེན་སྐབས་དྲུག་པའི་གྲོས་ཚོགས་ཐེངས་བཞི་པའི་ཐོག་གྲོས་འཆམ་བྱུང་བ་དང་། 2006ལོའི་ཟླ6པའི་ཚེས29ཉིན་རྒྱལ་ཡོངས་མི་དམངས་འཐུས་མི་ཚོགས་ཆེན་སྐབས་བཅུ་པའི་རྒྱུན་ལས་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་གྲོས་ཚོགས་ཐེངས་ཉེར་གཉིས་པའི་ཐོག་བཟོ་བཅོས་བྱས﹚ ལེའུ་དང་པོ། སྤྱིའི་རྩ་དོན། དོན་ཚན་དང་པོ། སློབ་ལོ་རན་པའི་བྱིས་པ་དང་ན་གཞོན་རྣམས་ཀྱི་འོས་འགན་སློབ་གསོ་དང་ལེན་བྱེད་པའི་དབང་ཆར་འགན་སྲུང་དང་། འོས་འགན་སློབ་གསོ་ལག་ལེན་བྱེད་པར་ཁག་ཐེག མི་རིགས་ཡོངས་ཀྱི་བྱང་ཚད་མཐོར་འདེགས་གཏོང་བའི་ཆེད་དུ། རྩ་ཁྲིམས་དང་སློབ་གསོའི་སྐོར་གྱི་བཅའ་ཁྲིམས་གཞིར་བཟུང་སྟེ། བཅའ་ཁྲིམས་འདི་བཟོས་པ་ཡིན།
ད་ཡང་ལོ་རེར་ཐེངས་རེར་འཚོགས་ངེས་པའི་རྒྱལ་ཡོངས་མི་དམངས་འཐུས་མི་ཚོགས་ཆེན་གྱི་ཚོགས་འདུ་དེ་འཚོགས་བཞིན་པའི་སྒང་ཡིན། གཞུང་འབྲེལ་གསར་འགྱུར་བརྒྱུད་ལམ་ཁག་ན་ཚོགས་འདུའི་སྐོར་གྱི་ཁྱབ་བསྒྲགས་དང་བརྒྱུད་བསྒྲགས་ཧ་ལས་པ་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་ནའང་། རྒྱ་ཆེའི་མང་ཚོགས་ཀྱིས་ཚོགས་ཆེན་ལ་དོ་སྣང་དང་རེ་ལྟོས་ཆེར་བྱེད་ཀྱིན་མེད། དེ་ནི་ཚོགས་ཆེན་གྱི་འཐུས་མི་དང་མང་ཚོགས་ཀྱི་བར་ན་ཐུན་མོང་གི་མོས་མཐུན་མེད་པའི་མཚོན་རྟགས་ཤིག་རེད། དེས་ན་ད་རེས་ང་ཚོས་རྒྱལ་ཡོངས་མི་དམངས་འཐུས་མི་ཚོགས་ཆེན་གྱི་ལམ་ལུགས་དང་འཐུས་མིའི་བྱེད་ནུས་སོགས་ཀྱི་སྐོར་ངོ་སྤྲོད་དང་རྒྱུས་ལོན་ཅིག་བྱེད།
༢༠༡༢ ལོའི་ཟླ་ ༡༠ ་པའི་ཚེས་ ༢༢ ་ཉིན། ཆེས་མཐོ་མི་དམངས་ཁྲིམས་ཁང་ཁྲིམས་བཤེར་ལྷན་ཁང་གི་ཚོགས་འདུ་ཨང་༡༥༥༨ ་སྟེང་དུ་གྲོས་ཆོད་བྱུང་ཞིང་། ༢༠༡༢ ་ལོའི་ཟླ་ ༡༡ ་པའི་ཚེས་ ༢༢ ་ཉིན་ནས་བཟུང་ལག་བསྟར་བྱས་པའི་༼རྩྭ་ཐང་ཐོན་ཁུངས་གཏོར་བཤིག་གི་ཉེས་དོན་གྱོད་གཞི་ཁྲིམས་བཤེར་སྐབས་སུ་ཁྲིམས་ལུགས་ལུང་འདྲེན་ཐད་ཀྱི་གནད་དོན་རེ་འགའི་གསེད་བཀྲོལ་༽①ཞེས་བྱ་བ་ནི་འབྲོག་པའི་རྩྭ་ས་དང་ཁོར་ཡུག་སྲུང་བ་ལ་ཕན་པའི་ཁྲིམས་འཛིན་གསེད་བཀྲོལ་②ཞིག་ཡིན་པས་འབྲོག་པ་མང་ཚོགས་རྣམས་ཀྱིས་འདི་ཤེས་པར་བྱས་ཏེ་རང་གི་རྩྭ་སའི་སྟེང་ནས་སྲིད་གཞུང་དང་ཁེ་གཉེར་གྱིས་གཏེར་བརྐོ་བ་དང་། ནགས་འཛུགས་པ་དང་ས་སློག་པ་ལ་སོགས་པའི་གནད་དོན་ལ་ཁ་གཏད་གཅོག་པར་ཕན་པར་བསམ་སྟེ་་གསེད་བཀྲོལ་དེའི་ནང་དོན་གཙོ་བོ་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ཏེ་རོབ་ཙམ་བཤད་ན་གཤམ་གསལ་ལྟར།
དྲ་རྒྱ་གཞན་ལས་བཏུས། ངལ་རྩོལ་གན་རྒྱ་ཞེས་པ་ནི་ངལ་རྩོལ་བ་དང་མི་བཀོལ་སྡེ་ཁག་བར་གྱི་ངལ་རྩོལ་འབྲེལ་བ་གཏན་འཁེལ་བྱེད་པ་དང་། ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱི་དབང་ཆ་དང་འོས་འགན་གསལ་བོ་བྱས་པའི་གྲོས་མཐུན་ཡི་གེ་ལ་གོ། མི་མང་པོ་ཞིག་གིས་ངལ་རྩོལ་གན་རྒྱ་ལག་ཏུ་བླངས་རྗེས་ནང་དོན་ལ་གསལ་བོར་མི་བལྟ་བར་མིང་ཐོ་འགོད་ཀྱིན་ཡོད་མོད། འོན་ཀྱང་གན་རྒྱའི་སྟེང་དུ་བྱེ་བྲག་གི་ནང་དོན་གང་དག་ཡོད་པ་དང་། གན་རྒྱའི་རིགས་གང་དག་འཇོག་མི་རུང་བ་སོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་གང་ཡང་ཤེས་ཀྱིན་མེད། གཤམ་དུ་འཇོག་མི་རུང་བའི་ངལ་རྩོལ་གན་རྒྱ་རིགས་བདུན་གླེང་བར་བྱ་སྟེ།
མུ་རི་རྩྭ་ཐང་ནས་རྡོ་སོལ་གྱི་གཏེར་ཁ་མ་བསྔོགས་པའི་སྔོན་ལ། འབྲོག་པ་རྣམས་ལ་མཛེས་སྡུག་གི་སྤང་ལྗོངས་དང་། དྭངས་གཙང་གི་ཆུ་བོ་དང་མཁའ་དབུགས་བཅས་ཡོད ། ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་དུ་མའི་རིང་ལ་སྣོད་བཅུད་འཆམ་མཐུན་གྱི་སྒོ་ནས་མཉམ་དུ་གནས་བསྡད་པའི་ས་ཆ་འདི་ནི་རྩྭ་ཆུ་འཛོམས་ཤིང་ཕྱུགས་ཀྱི་འཕེལ་ཁ་ལེགས་པའི་ས་ཆ་ཞིག་ཡིན། འབྲོག་པ་རྣམས་ཀྱིས་སྐབས་འགར་འདི་ལ་རུ་བཀལ་ནས་ཡོང་བ་དང་། ནམ་རྒྱུན་རྟ་རྒྱུགས་ལ་སོགས་པའི་འདུ་ཚོགས་ཀྱང་ཡོད།
གལ་ཏེ། ཁྱེད་རང་གིས་བཟོ་གྲྭ་སོགས་ནས་ལས་ཀ་ལས་སྐབས། ལས་ཀའི་བབ་འབྲེལ་ནས་ཁྱེད་ཀྱི་རྐང་པ་ཆག་སྐྱོན་ལྟ་བུ་བྱུང་བ་ཡིན་ན་དེ་ལ་ལས་རྨས་ཟེར་ཞིང་། ཁྱེད་ཀྱིས་སྨན་བཅོས་དང་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པའི་སྨན་རིན་དང་། ལས་ཀའི་གླ་ཆ་དང་ནད་གཡོག་དང་འབྲེལ་ཐོགས་ཀྱི་འགྲོ་སོང་ཚང་མ་ཁྱེད་ཀྱི་ལས་བདག་དང་ལས་ཁང་གིས་སྟེར་དགོས། འོན་ཀྱང་། ཁྱེད་ལ་གུན་གསབ་འདི་དག་ཐོབ་པར་བྱེད་པ་ལ་ཁྱེད་ཀྱིས་གཤམ་གྱི་ལས་དོན་འདི་རིགས་ངེས་པར་དུ་བརྒྱུད་རིམ་དང་དུས་བཅད་ལྟར་བསྒྲུབ་དགོས།